ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE TÜRKİYE BASININDAKİ “KADIN” VE “MEKÂN” TEMSİLLERİNİN ELEŞTİREL SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİYLE İNCELENMESİ

Özet

Bu çalışma, Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’de yayımlanan basılı haber metinlerini inceleyerek kadın kimliğinin ev içi mekânlarla nasıl ilişkilendirildiğini söylem düzeyinde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın kapsamını; Cumhuriyet, Hakimiyeti Milliye, Akşam ve Yeni İstanbul gazetelerinde yer alan haber metinlerindeki mutfak, oturma alanı, donatı elemanları ve ev ekonomisi gibi kavramların toplumsal cinsiyet rolleriyle nasıl ilişkilendirildiğine dair söylemler oluşturmaktadır. Çalışmada Norman Fairclough’ın eleştirel söylem çözümlemesi yöntemi kullanılmıştır. Seçilen haber metinleri, amaçlı örnekleme yöntemiyle belirlenmiş; eleştirel söylem çözümlemesi sürecinde metin düzeyinden ideolojik ve sosyo-kültürel bağlama uzanan üç aşamalı bir analiz modeli uygulanmıştır. Söylemlerin temsiliyet biçimleri, barındırdığı ideolojik yapılar ve mekânsal yansımaları metinler üzerinden çözümlemeye tabi tutulmuştur. Böylece kadın emeği, ev ekonomisi ve özel mekân ilişkisi, söylemsel üretim pratikleri üzerinden değerlendirilmiş; söylemlerin arka planındaki ideolojik yapıların ve toplumsal cinsiyet kodlarının çözümlemesi yapılarak, kadının mekânla olan ilişkisi çok katmanlı biçimde değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, kadın kimliğinin gündelik yaşam pratikleriyle ilişkili mekânsal düzenlemeler ve üretim biçimleri üzerinden yeniden tanımlandığını göstermektedir. Bu bağlamda kadın; marangoz, tamirci, boyacı ya da dekoratör gibi amatör üretici rollerde kurgulanmış; yalnızca evin düzenleyicisi değil, aynı zamanda ev içindeki üretkenliğiyle tanımlanan çok yönlü bir aktör olarak temsil edilmiştir. Ancak bu üretkenlik, kamusal alandaki rollerin önünü açmaktan ziyade, kadın emeğini ev içiyle sınırlayarak yeniden tahkim etmeye yönelik bir ideolojik işlev taşımaktadır. Ev ekonomisi söylemiyle bütünleşen bu temsiller, kadınların kamusal görünürlüğü artsa dahi özel alana hapsedilmeye devam ettiklerini ortaya koymaktadır. Bu durum, modernleşme ideolojisinin kadın kimliğini nasıl araçsallaştırdığına dair güçlü bir örnek sunmakta; kadınların üretkenliğinin ekonomik zorunluluktan öte, kültürel bir idealleştirme biçimi olarak kurgulandığını göstermektedir.