TRABZON VİLAYETİNDEKİ HAPİSHANELERDE KADIN SUÇLULAR: XIX. YÜZYIL SONLARI VE XX. YÜZYILIN İLK ÇEYREĞİNDEKİ YAŞAM VE SAĞLIK KOŞULLARI
Özet Görüntüleme: 10 / PDF İndirme: 13
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14027789Özet
Batı’da sanayileşme süreci ile birlikte XVIII. yüzyılda ortaya çıkan hapishaneler, Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batılı devletlerin baskılarının bir neticesi olarak görülmeye başlanmıştır. Devlet, içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik buhrana rağmen, Batılı devletlerin modern tarzda hapishanelerin yapımı konusundaki baskılarına boyun eğmek zorunda kalmıştır. Bu bağlamda, modern hapishane konusu devletin çözmesi gereken önemli konular arasında yer almıştır. Tanzimat Fermanı’nın ilan edilişinin hemen ardından 1840’da ilan edilen yeni Ceza Kanunu modern hapishanelerin yapım sürecini başlatmıştır. 1851 ve 1858 tarihlerine ait yeni Ceza kanunlarından sonra artık ülke genelinde hapishane yapımı hız kazanmıştır. Osmanlı Devleti, Başta vilayet merkezleri olmak üzere sancak ve kazalarda hapishanelerin yaygınlaştırılması için çaba sarf etmiştir. XX. yüzyıl başlarına gelindiğinde her vilayettin, sancak ve kazalarında hapishaneler açılmıştır. Ancak açılan bu hapishaneler Batılı devletlerin modern hapishane projelerine uygun olarak inşa edilememiştir. 1858 yılında kabul edilen İngiliz Binbaşı Gordon’un raporunda ve 1880 yılında Tevkifhaneler ve Hapishaneler Nizamnamesinde her vilayette kadınlar için ayrı birer hapishane yapılması zorunlu tutulmuştu. Fakat, devlet kadın suçlulara yönelik modern hapishane binaları yapımını hedeflemiş olsa da mali imkânsızlıklar nedeniyle hayata geçirememiştir. Kadın suçlular vilayetlerde, sancak ve kazalarda bulunan erkek hapishanelerinde kendilerine ayrılan koğuşlarda, belirli bir ücret karşılığında kiralanan hanelerde veya imamın hanesinde infaz edilmişlerdir. Kadın mahkûm sayısının oldukça az olmasına rağmen kadın suçluların hapsedilmesi için birçok kazada hane kiralama ve gardiyan tayinine ihtiyaç duyulması, hapishane kira ücretleri ve gardiyan maaşlarının karşılanması konusunda devlete ciddi anlamda bir yük getirmiştir. Bu çalışma T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivinde yer alan belgeler ışığında XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Trabzon Vilayetindeki hapishanelerde bulunan kadın suçluları, kadın hapishanelerini, yaşam ve sağlık koşullarına dair bilgileri ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Referanslar
Arşiv Kaynakları
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 34. Gömlek No. 34. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 27. Gömlek No. 17. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 11. Gömlek No. 22. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 19. Gömlek. 6. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 16. Gömlek. 58. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 20. Gömlek. 96. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 12. Gömlek.82. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 32. Gömlek. 41. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 17. Gömlek. 6. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 20. Gömlek. 97. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 22. Gömlek. 8. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 21. Gömlek. 43. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 25. Gömlek. 36. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 22. Gömlek. 8. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 17. Gömlek. 6. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 19. Gömlek. 6. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 26. Gömlek. 28. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 40. Gömlek. 60. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 42. Gömlek. 45. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 21. Gömlek. 5. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler Müdüriyeti [DH.MB.HPS.M]. No. 31. Gömlek. 40. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No. 156. Gömlek. 48. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No. 41. Gömlek. 35. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No.40. Gömlek.8. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No. 155. Gömlek. 35. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No.27. Gömlek.34. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No. 156. Gömlek. 7. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No.160. Gömlek. 57. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No.44. Gömlek.19. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No. 31. Gömlek. 36. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriye ve Hapishaneler [DH.MB.HPS]. No. 19. Gömlek. 6. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No. 974. Gömlek. 26. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Nezâreti idâre-i Umûmiye Ekleri [DH.UM.EK]. No.67. Gömlek. 53. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.159. Gömlek.58. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.2484. Gömlek.126. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.2237. Gömlek.19. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.481. Gömlek.566. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.1179. Gömlek.6. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.579. Gömlek.72. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.2251. Gömlek.14. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.2178. Gömlek.63. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No.2484. Gömlek.126. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Tesri-i Muamelât ve Islahat Komisyonu [DH.TMIK.S]. No.60. Gömlek. 12. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı [DH.EUM.THR]. No.19. Gömlek.53. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı [A.MKT.MVL]. No.112. Gömlek.24. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Şûra-yı Devlet Evrakı [ŞD]. No.1825. Gömlek.26. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 711. Gömlek. 114. https://www.devletarsivleri.gov.tr/
Kitap ve Makaleler
Akgündüz, Said Nuri. Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
Akın Zorba, Hatice. “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Antalya Hapishanesi’nde Tamir ve İnşa Faaliyetleri”. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 8/1 (Mart 2023), 34-88.
Akın, Hatice. “Osmanlı Devleti'nde Hapishane Islahatına Dair 1893 Tarihli Bir Nizamname Önerisi”. History Studies Volume 3/3 (2011), 23-36.
Arslan, Recep. “20. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Hapishaneleri: Bartın Hapishanesi Örneği”. Belgi Dergisi 2 (19) (2020), 2116-2140.
Artuk, Mehmet Emin - Alşahin, Mehmet Emin. “Hapis Cezalarının ve Cezaevlerinin Tarihi Gelişimi”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 21(2) (2016), 297-338.
Aydın, Melihşah. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Hukuk Sisteminde Hapishane Koşulları Açısından Mahkûm Hakları (1839-1920)”. Adalet Dergisi 2(69) (2022), 175-213.
Bardakoğlu, Ali. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 16, 1997.
Bozkurt, Nurgül. “XX. Yüzyıl Başlarında Kütahya Hapishanesi’nin Genel Durumu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/21 (2012), 261- 277.
Budak, Özlem Muraz. “A Study on female Murderers in Ottoman Court Records”. The Research on History II. ISTES Organization (2023), 115-129.
Çevik, Abidin - Çayci, Muhammet Emin. Osmanlı Modernleşme Sürecinde Kadın Mahkumlar İçin Erken Tahliye, Firar ve Af Uygulamaları: 1839-1918. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23(1) (2023) 291-304.
Çoban, Halil. “Osmanlı Devleti’nde Hapishanelerin Islah Çalışmalarına Dair Bir İnceleme: Ergani Madeni Umumi Hapishanesi (1860-1920)”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23(2) (2023), 537-562.
Dağ, Mustafa. “Osmanlı Taşrasında Bir Ceza İnfaz Kurumu: Mut Hapishanesi Örneği (1890-1920)”. ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED) 15 (2022), 167-201.
Daşcıoğlu, Kemal. “Osmanlı Arşivlerine Göre Sinop Hapishanesi’nin Durumu”. Erdem 51 (2008), 53-76.
Demiryürek, Halim. Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914). İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı, 2019.
Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2010.
Doğan, Fatma Karakaş. Cezanın Amacı ve Hapis Cezası. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
Ercivan, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Modern Hapishane Sürecine Geçişte Gerede Hapishanesi”. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 9/17 (2023), 85-96.
Erim, Neşe. “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebentlik Cezası ve Suçluların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”. Osmanlı Araştırmaları IV (1984), 79-88.
Gümüş, Musa. “Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları”. Tarih Okulu Dergisi 14 (2013), 163-200.
Güneş, Mehmet - Deve, Gözde. “Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Manisa Merkez Hapishanesi (1870-1920)”. Tarih ve Gelecek Dergisi 9/2 (2023), 358-401.
Hanilçe, Murat - Şeyhoğlu, Ersin. “Osmanlı Devleti’nde Bir Ceza İnfaz Kurumu Olarak Hapishaneler ve Kadınlar”. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/2 (2020), 405-436.
İpek, Nedim. “Canik Sancağı’nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 12/1 (1999), 29-45.
Kızılkan, Ayşe Ö. Osmanlı’da Kadın Hapishaneleri ve Kadın Mahkûmlar (1839- 1922). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
Öntuğ, M. Murat - Yılmaz, Banu. XIX. Yüzyılın Sonları-XX. Yüzyıl Başlarında Rize Hapishanesi’nin Genel Durumu. Karadeniz Araştırmaları Dergisi XVIII (69) (2021), 57-69.
Özçelik, Mücahit. “Mütareke Dönemi’nde Osmanlı Hapishanelerinin Durumu”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 14 (2011), 16-39.
Özlü, Zeynel. Cenûbda Bir Şehr-i Medeniyet Behisni (Bethesna-Besni). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Basımevi, 2015.
Öztürk, Sevcan. XIX. Yüzyıl Osmanlı Ceza Sisteminde Dönüşüm: Zindandan Hapishaneye Geçiş. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Kış 2020/I, 2116-2140.
Poole, Stanley Lane. Lord Stratford Canning'in Türkiye Anıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1988.
Poyraz, Özlem. “20. Yüzyılda Osmanlı’da Kadın Mahkûmlar”. Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın-I ed. Osman Köse. 619-627, Canik Belediyesi, 2016.
Tamgörgü, Ahmet Bulut. Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Galatasaray Tevkifhanesi. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 5(1) (2020), 478-499.
Tan, Hakan. “Osmanlı Devleti’nde Haspishanelerin Islah Çalışmalarına Dair Bir İnceleme: Çarşamba Hapishanesi”. History Studies 12/3 (2020), 1057-1084.
Tekin, Saadet - Sevilay Özkes, Sevilay. “Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu”. ÇTTAD VII/16-17 (2008), 187-201.
Tekin, Saadet. “Osmanlı’da Kadın ve Kadın Hapishaneleri”. Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi 29/47 (2010), 83-102.
Temel, Mehmet. “XX. Yüzyılın Başlarında Menteşe Sancağı Hapishaneleri”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 26 (2009), 109-135.
Temel, Mehmet. “Aydın Sancağında 1919’da İnşası Planlanan Kadın Hapisha¬nesinin Müfredat Keşif Defteri ve Projesi”. Turcology Research 75 (2022), 537-548.
Tiryaki, Kerim. Son Dönem Osmanlı Hapishanelerinin Sıhhî Islahı; Salgınlar ve Önleme Çabaları. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi 8 (2021), 429-458.
Türkkan, Hakan. XX. Yüzyıl Başlarında Gerede Hapishanesi. Belgi 20 (2020), 2823-2840.
Uyanık, M. Zeki. İslam Hukukunda Hapis Cezası ve Hapishane. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.
Ünlü, Mucize. “Hapishane Reformu Sürecinde Canik Hapishanesini Islah Çalışmaları (1876- 1918)”. Samsun Araştırmaları. Ed. Cevdet Yılmaz, 179-196. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2007.
Yıldız Uslu, Menekşe. “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Ordu Kazası Hapishanesi”. Hacı Bektâş-ı Velî Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-VIII. ed. Yunus Emre TANSÜ, 449-499. Ankara: İksad Yayınevi, 2021.
Yıldız, Gültekin. Mapusâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
Yıldız, Özgür. Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği. Akademik Bakış 9/17 (2015), 91-111.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Türk Dünyası Kadın Araştırmaları dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.